Potosi, geen sprookje
Door: Eric
Blijf op de hoogte en volg Eric
29 Juni 2011 | Bolivia, Potosí
Nummer 100
Dit is reisverslag nummer honderd dat ik op de site plaats....
Eens kijken, waar heb ik het vorige reisverslag geëindigd? O ja, we waren aangekomen in Uyuni en iedereen ging zijn eigen weg... of beter gezegd... de andere tien gingen naar hetzelfde hotel en daar had ik dus geen zin in hahaha ons buitenbeentje ging dus als enige op zoek naar een ander bed. Nu wil ik morgenochtend al met de bus naar Potosi dus leek me een hotel vlak bij de busterminal wel handig... en in de straat zelf zat Hospedaje El Salvador, daar maar eens heen gestiefeld en ze hadden er een éénpersoonskamer mét badkamer en tv vrij voor maar 5 euro (ja, ik ben weer in een goedkoop land joepie) de douche was lauw maar toch erg lekker.
Daarna de straat op om een buskaartje te scoren, ik loop gelijk tegen Noël en Ashling aan die ook net een kaartje naar Potosi hebben gekocht, ik koop er één voor dezelfde bus. De Fransen lopen er ook rond en die hebben net een kaartje direct naar Sucre gekocht. stadje ingelopen en het restant van mijn Chileense peso's ingewisseld voor Bolivar voor een veel beter koers dan die in San Pedro :-). Hapje eten en slapen...
Uyuni - Potosi, maandag 27 juni 2011
Matig ontbeten maar ach, het koste maar een euro, tas gepakt en de straat over gestoken. Noël en Ashling waren er al. Nu heb ik voor het buskaartje minder betaald dan dat de Lonely Planet vermelde... ik was dus erg benieuwd naar het vervoermiddel.... Een grote, spiksplinternieuwe luxe touringcar stopt voor de deur en.... de Fransen stappen in... het is hun bus en niet de onze... 10 minuten later komt er een vooroorlogs busje aanrijden en jawel, die was voor ons.... bagage moest op het dak en daar was ik best blij mee want dan loop je minder kans dat er onderweg wat wordt gejat. Enfin, ik rook nog een peuk en ga aan boord... ik heb stoel 8. Op stoel 8 ligt een deken en op stoel 7 zit een meisje van een jaar of 4, grote bruine ogen kijken naar me op als ik de deken opzij schuif en naast haar ga zitten. "Hola" zeg ik vriendelijk. Het meiske brabbelt wat terug en ik versta "mamma" Ik zeg tegen haar dat mamma zo wel zal komen (althans dat hoop ik toch van harte). De stoelen zijn verbazingwekkend comfortabel en ik heb beenruimte zat! De bus loopt vol en inderdaad, daar is mamma... die wurmt zich langs me heen en neemt vervolgens het kind op schoot. Hmmm ga je dat 5 uur volhouden? Ik kijk eens rond in de bus en zie naast me op twee stoelen 4 mensen zitten...liggen...hangen... ach ja, waarom ook niet? Als alle stoelen bezet zijn wordt het middenpad opgevuld met de minder gelukkigen....
Daar gaan we... nu staat er in de Lonely Planet dat ze bezig zijn met het asfalteren van de weg en dat dat de trip van 6 uur terug moet brengen naar 5... Aangezien ze aangaven dat de trip 5 uur zou duren dacht ik dat dat asfalteren inmiddels afgerond was.... niet dus... denk ongeveer 1/3e asfalt en de rest gezellige zandpaden en wij met dat vooroorlogse karkas eroverheen.... ging prima. Na 2 en een half uur hadden we 20 minuten pauze even de benen gestrekt en natuurlijk een peuk (of 2)
Daar gingen we weer... nu hadden moeder en dochter de eerste 2 en een half uur heerlijk liggen slapen en had ik dus helemaal geen last van ze.... nu gingen ze zich volproppen... en dat ging fout... in de resterende dikke 2 uur naar Potosi werd het meisje een beetje misselijk... en dat kwam er uit ook... gelukkig niet over mij heen...en mams was goed voorbereid, rollen toiletpapier en een schoon truitje en t meiske was weer als nieuw.
In Potosi... nu ligt het busstation van Potosi ongeveer een kilometer buiten het centrum, bult af... en als iemand denkt dat ik op 4000 meter met 18kg op de rug een kilometer berg op ga lopen.... dan heeft ie het goed mis. Ook Noël en Ashley waren dat niet van plan en met z'n 3en een taxi gepakt naar Hostal La Cosana. Oei, iets duurder dan gepland maar goed, ze hebben gratis wi-fi, ontbijt is inclusief en de douche is de beste die ik in lange, lange tijd heb gehad... die 12 euro dus dubbel en dwars waard. (en nog steeds goedkoper dan het hok dat ik had in San Pedro zonder ontbijt of badkamer).
Na het poedelen de straat op gegaan met z'n 3tjes om wat te eten te scoren... Hmmm erg veel is er niet open. Op een hoek zat een vervallen Italiaan die open was... Ashling en ik allebei een pizza en Noël hamburger met frietjes, kan bier erbij en zo werd het nog gezellig lol. Terug naar het hotel en het bedje in. 's Nachts een paar keer wakker geworden, merk dat ik op deze hoogte erg onrustig slaap.
Potosi, dinsdag 28 juni 2011
Enfin, bed uit en ontbijten... 2 stukken oud bakken brood met boter en jam, de vruchtensap en koffie waren echter erg welkom. Tja, en nu? Nu wil ik (en Noël en Ashling ook) van hier met de trein naar Sucre, volgens de LP een erg mooie, scenic rit met iets dat meer op een tram lijkt dan op een trein... Alleen over hoe te boeken en waar op te stappen....??? erg onduidelijk allemaal dus dat eerst maar eens uitzoeken. Toeristenburo zit vlak bij, aan de andere kant van het plein, gaat echter pas om half 9 open dus op het plein een sigaretje zitten roken terwijl ik Potosi wakker zie worden.
Half negen stipt loop ik het toeristenburo binnen tegelijk met, wat later blijkt, de medewerkers. De info die ik krijg, alles in het Spaans, vertrouw ik voor geen meter... de trein zou 3x in de week moeten gaan en de dame die me "hielp" verzekerde me dat ie 3x per dag gaat.... geleuf er geen zak van.... Na dit gesprek bij een touroperator binnen gelopen die me aangaf dat de trein op dinsdag, donderdag en zaterdag om 8:30 uur gaat... kijkt dat klopt beter met de info die ik al had... Kaartje kopen uur voor vertrek op station... ok, dat wordt dus vroeg op donderdag.
Terug naar hotel waar ik Ashling en Noël aan het ontbijt trof... allebei erg duf... ok, ik ben dus niet de enige die moeite met de hoogte heeft, ik had ook 2 uur nodig om wakker te worden.
Enfin, babbeltje gemaakt en half en half afgesproken om 's middags samen naar het muntmuseum te gaan. Daarna de straat weer op om te genieten van mooi Potosi. Potosi is dus ergens in 15zoveel door de Spanjaarden gesticht toen ze hier een berg van zilver vonden, heel Potosi staat dus ook vol met oude, koloniale gebouwen, mijn hotel is er ook zoéén. Beetje rond gewandeld maar eigenlijk voornamelijk veel op bankjes gezeten, die je hier gelukkig overal tegenkomt, om bij te komen. Paar fotootjes gemaakt links en rechts en toen kreeg ik trek...lunch... nou was er ook voor de lunch weinig keus en uitgekomen bij dezelfde Italiaan van gisteren en jawel, daar zaten Noël en Ashling ook.... gelijk maar afgesproken om 14:15 uur bij het munt museum.
Nou het munt museum.... Dat is dus het grootste gebouw van Potosi gebouwd tussen 1753 en 1773 om alle zilver te smelten en om munten van te slaan. Hier een rondleiding gekregen: een immens groot gebouw met 11 smeltovens (10 voor zilver en eentje voor goud) en vele oude apparaten die gebruikt werden om de munten te slaan. Deze apparaten werden aangedreven door ezels en die beesten zijn niet geschikt voor dergelijk werk op deze hoogte en werden afgemat.... gemiddeld ging een ezel 3 tot 6 maanden mee..... De afgelopen dagen vrij veel gelezen over hoe dat zilver mijnen hier in zijn werk ging en gaat en daar ben ik niet vrolijk van geworden...
Aangezien het werk in de mijnen erg zwaar was en veel lokale mijnwerkers stierven door ongelukken en vergiftiging importeerden de Spanjaarden miljoenen Afrikaanse slaven. Om de productiviteit op te schroeven is er in 1572 besloten dat alle slaven van 18 jaar en ouder 12 uurs diensten moesten draaien. Ze werkten, aten en sliepen ondergronds gedurende 4 maanden.
Hoe lang een slaaf gemiddeld mee ging staat niet vermeld echter.... de huidige mijnwerkers, die nu zelf eigenaar van de mijn zijn, sterven gemiddeld 10 a 15 jaar nadat ze de mijn in zijn gegaan aan silicosis of asbest vergiftiging. Als een mijnwerker 50% van zijn longcapaciteit kwijt is mag hij met pensioen... als hij dat wil...
De "gelukkigen" werden te werk gesteld in de smeltovens, die hadden dan wel het plezier van daglicht maar stierven aan mercury vergiftiging, gebruikt bij het smelten van zilver.
In de loop van een dikke 300 jaar zijn er zo'n 8 miljoen slaven in de mijnen omgekomen.
Ik was van plan hier in Potosi een aantal zilveren souvenirs te kopen, ook 2 om weg te geven, maar gezien bovenstaande heb ik daarvan afgezien....
maar.... er zijn wel 80 kerken gebouwd in Potosi.
Eigenlijk was bovenstaande een mooie afsluiting van dit reis verslag maar ja, heb nog een dag in Potosi doorgebracht dus....
Potosi, woensdag 29 juni 2011
Weer onrustig geslapen en om een uur of 8 het bed uit gerold. Super duf en tot niks in staat, kop koffie en een glas sap gevolgd door een peuk hielp iets maar heb wel in de gaten dat het wakker worden hier wat langer duurt. Daarna naar de markt gelopen om te zien of er nog wat leuke souvenirtjes te scoren zijn maar... helemaal noppes.. ben zelfs geen zilver tegen gekomen dus al had ik het willen kopen... geen kans op.
Op een pleintje twee saltanas opgepeuzeld, een soort van vleespasteitje (zoals de Nieuw Zeelandse meat pie's maar dan veel lekkerder lol (echt waar)). Daarna maar eens op het hotel aan. Ik zag de balkondeur van Ashling en Noël openstaan dus daar even wezen buurten.... bleek dat ik niet de enige ben die moeite heeft hier... zij waren de hotelkamer nog niet afgeweest vandaag.
Rest van de dag kalm aangedaan en 's avonds met z'n 3en nog een hapje gegeten.... morgen naar Sucre, dat ligt op maar 2700 meter, kunnen we weer wat actiever zijn.
Nou dat was m weer
Groetjes
Eric
Dit is reisverslag nummer honderd dat ik op de site plaats....
Eens kijken, waar heb ik het vorige reisverslag geëindigd? O ja, we waren aangekomen in Uyuni en iedereen ging zijn eigen weg... of beter gezegd... de andere tien gingen naar hetzelfde hotel en daar had ik dus geen zin in hahaha ons buitenbeentje ging dus als enige op zoek naar een ander bed. Nu wil ik morgenochtend al met de bus naar Potosi dus leek me een hotel vlak bij de busterminal wel handig... en in de straat zelf zat Hospedaje El Salvador, daar maar eens heen gestiefeld en ze hadden er een éénpersoonskamer mét badkamer en tv vrij voor maar 5 euro (ja, ik ben weer in een goedkoop land joepie) de douche was lauw maar toch erg lekker.
Daarna de straat op om een buskaartje te scoren, ik loop gelijk tegen Noël en Ashling aan die ook net een kaartje naar Potosi hebben gekocht, ik koop er één voor dezelfde bus. De Fransen lopen er ook rond en die hebben net een kaartje direct naar Sucre gekocht. stadje ingelopen en het restant van mijn Chileense peso's ingewisseld voor Bolivar voor een veel beter koers dan die in San Pedro :-). Hapje eten en slapen...
Uyuni - Potosi, maandag 27 juni 2011
Matig ontbeten maar ach, het koste maar een euro, tas gepakt en de straat over gestoken. Noël en Ashling waren er al. Nu heb ik voor het buskaartje minder betaald dan dat de Lonely Planet vermelde... ik was dus erg benieuwd naar het vervoermiddel.... Een grote, spiksplinternieuwe luxe touringcar stopt voor de deur en.... de Fransen stappen in... het is hun bus en niet de onze... 10 minuten later komt er een vooroorlogs busje aanrijden en jawel, die was voor ons.... bagage moest op het dak en daar was ik best blij mee want dan loop je minder kans dat er onderweg wat wordt gejat. Enfin, ik rook nog een peuk en ga aan boord... ik heb stoel 8. Op stoel 8 ligt een deken en op stoel 7 zit een meisje van een jaar of 4, grote bruine ogen kijken naar me op als ik de deken opzij schuif en naast haar ga zitten. "Hola" zeg ik vriendelijk. Het meiske brabbelt wat terug en ik versta "mamma" Ik zeg tegen haar dat mamma zo wel zal komen (althans dat hoop ik toch van harte). De stoelen zijn verbazingwekkend comfortabel en ik heb beenruimte zat! De bus loopt vol en inderdaad, daar is mamma... die wurmt zich langs me heen en neemt vervolgens het kind op schoot. Hmmm ga je dat 5 uur volhouden? Ik kijk eens rond in de bus en zie naast me op twee stoelen 4 mensen zitten...liggen...hangen... ach ja, waarom ook niet? Als alle stoelen bezet zijn wordt het middenpad opgevuld met de minder gelukkigen....
Daar gaan we... nu staat er in de Lonely Planet dat ze bezig zijn met het asfalteren van de weg en dat dat de trip van 6 uur terug moet brengen naar 5... Aangezien ze aangaven dat de trip 5 uur zou duren dacht ik dat dat asfalteren inmiddels afgerond was.... niet dus... denk ongeveer 1/3e asfalt en de rest gezellige zandpaden en wij met dat vooroorlogse karkas eroverheen.... ging prima. Na 2 en een half uur hadden we 20 minuten pauze even de benen gestrekt en natuurlijk een peuk (of 2)
Daar gingen we weer... nu hadden moeder en dochter de eerste 2 en een half uur heerlijk liggen slapen en had ik dus helemaal geen last van ze.... nu gingen ze zich volproppen... en dat ging fout... in de resterende dikke 2 uur naar Potosi werd het meisje een beetje misselijk... en dat kwam er uit ook... gelukkig niet over mij heen...en mams was goed voorbereid, rollen toiletpapier en een schoon truitje en t meiske was weer als nieuw.
In Potosi... nu ligt het busstation van Potosi ongeveer een kilometer buiten het centrum, bult af... en als iemand denkt dat ik op 4000 meter met 18kg op de rug een kilometer berg op ga lopen.... dan heeft ie het goed mis. Ook Noël en Ashley waren dat niet van plan en met z'n 3en een taxi gepakt naar Hostal La Cosana. Oei, iets duurder dan gepland maar goed, ze hebben gratis wi-fi, ontbijt is inclusief en de douche is de beste die ik in lange, lange tijd heb gehad... die 12 euro dus dubbel en dwars waard. (en nog steeds goedkoper dan het hok dat ik had in San Pedro zonder ontbijt of badkamer).
Na het poedelen de straat op gegaan met z'n 3tjes om wat te eten te scoren... Hmmm erg veel is er niet open. Op een hoek zat een vervallen Italiaan die open was... Ashling en ik allebei een pizza en Noël hamburger met frietjes, kan bier erbij en zo werd het nog gezellig lol. Terug naar het hotel en het bedje in. 's Nachts een paar keer wakker geworden, merk dat ik op deze hoogte erg onrustig slaap.
Potosi, dinsdag 28 juni 2011
Enfin, bed uit en ontbijten... 2 stukken oud bakken brood met boter en jam, de vruchtensap en koffie waren echter erg welkom. Tja, en nu? Nu wil ik (en Noël en Ashling ook) van hier met de trein naar Sucre, volgens de LP een erg mooie, scenic rit met iets dat meer op een tram lijkt dan op een trein... Alleen over hoe te boeken en waar op te stappen....??? erg onduidelijk allemaal dus dat eerst maar eens uitzoeken. Toeristenburo zit vlak bij, aan de andere kant van het plein, gaat echter pas om half 9 open dus op het plein een sigaretje zitten roken terwijl ik Potosi wakker zie worden.
Half negen stipt loop ik het toeristenburo binnen tegelijk met, wat later blijkt, de medewerkers. De info die ik krijg, alles in het Spaans, vertrouw ik voor geen meter... de trein zou 3x in de week moeten gaan en de dame die me "hielp" verzekerde me dat ie 3x per dag gaat.... geleuf er geen zak van.... Na dit gesprek bij een touroperator binnen gelopen die me aangaf dat de trein op dinsdag, donderdag en zaterdag om 8:30 uur gaat... kijkt dat klopt beter met de info die ik al had... Kaartje kopen uur voor vertrek op station... ok, dat wordt dus vroeg op donderdag.
Terug naar hotel waar ik Ashling en Noël aan het ontbijt trof... allebei erg duf... ok, ik ben dus niet de enige die moeite met de hoogte heeft, ik had ook 2 uur nodig om wakker te worden.
Enfin, babbeltje gemaakt en half en half afgesproken om 's middags samen naar het muntmuseum te gaan. Daarna de straat weer op om te genieten van mooi Potosi. Potosi is dus ergens in 15zoveel door de Spanjaarden gesticht toen ze hier een berg van zilver vonden, heel Potosi staat dus ook vol met oude, koloniale gebouwen, mijn hotel is er ook zoéén. Beetje rond gewandeld maar eigenlijk voornamelijk veel op bankjes gezeten, die je hier gelukkig overal tegenkomt, om bij te komen. Paar fotootjes gemaakt links en rechts en toen kreeg ik trek...lunch... nou was er ook voor de lunch weinig keus en uitgekomen bij dezelfde Italiaan van gisteren en jawel, daar zaten Noël en Ashling ook.... gelijk maar afgesproken om 14:15 uur bij het munt museum.
Nou het munt museum.... Dat is dus het grootste gebouw van Potosi gebouwd tussen 1753 en 1773 om alle zilver te smelten en om munten van te slaan. Hier een rondleiding gekregen: een immens groot gebouw met 11 smeltovens (10 voor zilver en eentje voor goud) en vele oude apparaten die gebruikt werden om de munten te slaan. Deze apparaten werden aangedreven door ezels en die beesten zijn niet geschikt voor dergelijk werk op deze hoogte en werden afgemat.... gemiddeld ging een ezel 3 tot 6 maanden mee..... De afgelopen dagen vrij veel gelezen over hoe dat zilver mijnen hier in zijn werk ging en gaat en daar ben ik niet vrolijk van geworden...
Aangezien het werk in de mijnen erg zwaar was en veel lokale mijnwerkers stierven door ongelukken en vergiftiging importeerden de Spanjaarden miljoenen Afrikaanse slaven. Om de productiviteit op te schroeven is er in 1572 besloten dat alle slaven van 18 jaar en ouder 12 uurs diensten moesten draaien. Ze werkten, aten en sliepen ondergronds gedurende 4 maanden.
Hoe lang een slaaf gemiddeld mee ging staat niet vermeld echter.... de huidige mijnwerkers, die nu zelf eigenaar van de mijn zijn, sterven gemiddeld 10 a 15 jaar nadat ze de mijn in zijn gegaan aan silicosis of asbest vergiftiging. Als een mijnwerker 50% van zijn longcapaciteit kwijt is mag hij met pensioen... als hij dat wil...
De "gelukkigen" werden te werk gesteld in de smeltovens, die hadden dan wel het plezier van daglicht maar stierven aan mercury vergiftiging, gebruikt bij het smelten van zilver.
In de loop van een dikke 300 jaar zijn er zo'n 8 miljoen slaven in de mijnen omgekomen.
Ik was van plan hier in Potosi een aantal zilveren souvenirs te kopen, ook 2 om weg te geven, maar gezien bovenstaande heb ik daarvan afgezien....
maar.... er zijn wel 80 kerken gebouwd in Potosi.
Eigenlijk was bovenstaande een mooie afsluiting van dit reis verslag maar ja, heb nog een dag in Potosi doorgebracht dus....
Potosi, woensdag 29 juni 2011
Weer onrustig geslapen en om een uur of 8 het bed uit gerold. Super duf en tot niks in staat, kop koffie en een glas sap gevolgd door een peuk hielp iets maar heb wel in de gaten dat het wakker worden hier wat langer duurt. Daarna naar de markt gelopen om te zien of er nog wat leuke souvenirtjes te scoren zijn maar... helemaal noppes.. ben zelfs geen zilver tegen gekomen dus al had ik het willen kopen... geen kans op.
Op een pleintje twee saltanas opgepeuzeld, een soort van vleespasteitje (zoals de Nieuw Zeelandse meat pie's maar dan veel lekkerder lol (echt waar)). Daarna maar eens op het hotel aan. Ik zag de balkondeur van Ashling en Noël openstaan dus daar even wezen buurten.... bleek dat ik niet de enige ben die moeite heeft hier... zij waren de hotelkamer nog niet afgeweest vandaag.
Rest van de dag kalm aangedaan en 's avonds met z'n 3en nog een hapje gegeten.... morgen naar Sucre, dat ligt op maar 2700 meter, kunnen we weer wat actiever zijn.
Nou dat was m weer
Groetjes
Eric
-
30 Juni 2011 - 06:58
Zus:
Hai Broertje,
Dat je zo moe wordt van die hoogte,dan vraag je je af hoe het voor de mensen is die daar wonen.Kwestie van wennen of zijn ook zij slomer dan de rest van de wereld maar hebben dat niet in de gaten omdat het gewoon voor ze is?
Die ezels is hard zeg.Kun je beter een lama zijn...zelfs met strikjes....
Hier komt de vakantie eraan.Nog een dikke week en dan zijn m'n bloedjes heerlijk weer 6 en 7 weken de hele dag bij mama.Morgen BBQ van de juf bij ons...24 kids...gezelli
Hoop dat je lager weer wat fitter zult zijn.
x van zus -
30 Juni 2011 - 10:07
Annie:
Proficiat met je 100e verslag....tjee wat gaat de tijd toch snel....voor een euro ontbijt kun je ook niet veel verwachten...als je maar wat binnen krijgt....erg die slavernij en het bestaat nog steeds...en nog niet eens zover van huis....heb het zelf meegemaakt in Alanya voor 16 jaar geleden...je houdt het niet voor mogelijk...voor mij nooit meer daar naar toe...vreselijk....in andere delen van Turkije gaat het er heel anders aan toe....zielig van die ezels....je moet vooral niet te diep gaan nadenken over wat je allemaal ziet....kan je beter thuis blijven...wie weet lost de duffigheid vanzelf op als je wat lager zit....dat er nog veel avontuur op je pad mag komen....knuff knuff -
30 Juni 2011 - 17:03
Neef:
Hallo oom. Gefeliciteerd met je jublieum. Mooie foto's van Potosi, zeker de kathedraal op nummer 5. En die mevrouw op nummer drie heeft me weer aan het lachen gemaakt... Ook de busreis was hilarisch; eerst slapen en daarna volproppen en overgeven. Echt snugger zijn die mensen daar ook niet, haha. En ik dacht ook dat Noel & Ashling twee mannen waren maar na die foto denk ik er anders over.. En in dit verslag heten Ashling Ashley hahaha. Leuk verslag weer. Tot later...
Groeten van Tom... -
30 Juni 2011 - 18:14
Karin:
Hey Hus, slome ;-) Ik plaag je natuurlijk maar, ik heb al moeite met 2 hoog... dus ik begrijp je de laatste dagen wel. (lol) Gelukkig maar dat je er niet echt ziek van bent, je weet, dat dat dus ook nog kan. Ook een heerlijk triest verhaal over de slaven en de ezels. Daar word ik ook zo triest van als ik zoiets lees, goed dat je daar geen zilver hebt gekocht. Misschien kan je morgen iets voor me kopen? dan zijn we dit tenslotte allemaal alweer vergeten. (zucht)
Leuk dat je leuke dingen doet met Ashling en Noël ...gezellie. En? ben je ook nog in een kerk geweest? Lijken me ook heel mooi van binnen (uiteraard niet allemaal) Veel plezier in Sucre!
groetjes Karin X -
01 Juli 2011 - 00:21
Julia:
beautiful pictures ...life looks so relaxed and you have plenty of good company.... have fun...
-
01 Juli 2011 - 11:03
Mams::
Jij hebt je 100-ste verslag geschreven, ik ben op blz. 535!!! :-)........
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley